Alergie: jak sobie z nimi radzić? Podpowiada DIETETYK kliniczny

Jak radzić sobie z alergią? Jakie są jej objawy? Jak dobrze stosowac dietę eliminacyjną i rotacyjną w alergiach?

Radzi NATALIA PALMOWSKA, dietetyk firmy MedFood ze specjalnością dietetyki klinicznej oraz sportowej. Specjalista z niekonwencjonalnym podejściem do diety, dla którego najważniejsze  jest dobre samopoczucie i zdrowie pacjentów. Jej ,,konikiem’’ jest dietetyka i suplementacja w sporcie. Zajmuje się także leczeniem nadwagi i otyłości i zachęca swoich pacjentów do rozpoczęcia aktywności fizycznej, która poprawia efekty zastosowanej diety.

Alergia, to nagła, gwałtowna reakcja alergiczna na alergen (obce białko).  Dochodzi do niej, kiedy przeciwciała klasy IgE zostają wytworzone przez układ odpornościowy w kierunku jednego alergenu.  Limfocyty B stykając się z alergenem, produkując przeciwciała IgE, które wiążą się nie tylko z obcym białkiem, ale również z mastocytami, które produkują m.in. histaminę. To właśnie histamina jest odpowiedzialna za wszystkie gwałtowne i silne reakcje na alergen.

Przykład? Alergia na orzeszek ziemny- reakcje w postaci np. duszności, wysypki itp. Jest szybka, więc nie ma wątpliwości co wywołało problem.  Wystarczy jednorazowe spożycie alergenu, aby wywołać silne objawy.

Najczęstszymi alergenami są pyłki, roztocza, sierść zwierząt, jad owadów, a z pożywienia: orzechy, skorupiaki, nabiał, jajka, soja, ryby.

Dowiedziono także, że niedobór witaminy D wiąże się z uczuleniem pokarmowym, a także alergią pokarmową czy wziewną. Niemowlęta urodzone w Australii z niedoborem witaminy D zwiększyły prawdopodobieństwo alergii na jajka i orzechy ziemne w późniejszym okresie. Częstotliwość alergii, czy nagłej anafilaksji pokarmowej jest większa na wyższych szerokościach geograficznych, gdzie intensywność UVB w miesiącach jesiennych i zimowych jest niewystarczająca dla odpowiedniej syntezy witaminy D. Niska zawartość witaminy D powoduje upośledzoną funkcję bariery krew- mózg, zmienia skład mikrobiologiczny jelit, a także predysponuje osobę do reakcji alergicznej.

Jakie mogą być objawy alergii?

Objawy alergii to między innymi: zaczerwienienie i pieczenie skóry, opuchlizna, obrzęk języka, nagły ból brzucha, wymioty, biegunka, skurcz oskrzeli, a w najgorszym przypadku wstrząs anafilaktyczny.  Objawy mogą pochodzić również ze strony układu pokarmowego niestrawności  z górnego odcinka przewodu pokarmowego, takie jak nudności, odbijania, zgaga, uczucie przepełnienia w nadbrzuszu po posiłku lub też dolegliwości ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego, między innymi wzdęcia brzucha, czy zmiana rytmu wypróżnień.

Po wykluczeniu potencjalnych chorób poszukujemy innych przyczyn wyżej wymienionych objawów. Diagnozuje się ją na podstawie obserwacji i objawów oraz wykonując testy na alergię IgE-zależną – testy skórne oraz testy z krwi.

Warto przyczyny nieprzyjemnych objawów rozpoznać, odróżnić i podjąć odpowiednie postępowanie dietetyczne oraz ewentualnie farmakologiczne, bowiem dolegliwości z nimi związane obniżają jakość życia oraz funkcjonowanie nawet na płaszczyźnie społecznej. Dobrze ułożona  dieta eliminacyjna prowadzi do wyciszenia stanu zapalnego w organizmie i ustąpieniu kłopotliwych objawów, a jednoczesne zadbanie o prawidłową florę bakteryjną jelit oraz odpowiednią regenerację kosmków jelitowych pozwala na zmniejszenie dolegliwości, a nawet całkowite ich wyeliminowanie również po spożyciu nietolerowanych wcześniej pokarmów.

Terapia probiotykami  jako dodatkowy aspekt dietoterapii alergii

 

Stwierdzono, że szczepy bakterii z rodzaju Clostridia mogą tłumić alergię u myszy. Wnioski te sugerują potencjalne zastosowanie mikrobiologicznych środków terapeutycznych w celu wzmocnienia rozwoju tolerancji organizmu na immunoterapię. Obecnie istnieje duże zainteresowanie potencjałem mikrobiologicznych środków leczniczych w zapobieganiu lub leczeniu chorób alergicznych.

Warto również podkreślić znaczenie kliniczne zespołów pokarmowych.  Niektóre pokarmy mogą nasilać objawy alergii pokarmowej na inne grupy produktów.  W tabeli 1 pokazane zostały najważniejsze alergeny wziewne i pokarmowe reagujące krzyżowo, tabela 2 przedstawia reakcje krzyżowe na alergeny pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, a w tabeli 3 znajdziemy ryzyko wystąpienia objawów klinicznych spowodowanych taką reakcją.

Najważniejsze alergeny wziewne i pokarmowe reagujące krzyżowo

Źródło:  Price A, Ramachandran S, Smith GP, et al. Oral allergy syndrome (pollen-food allergy syndrome). Dermatitis 2015;26:78-88.

Wniosek: uczulenie na białko mleka krowiego może nieść ryzyko wystąpienia alergii krzyżowej na mleko kozie, dlatego w praktyce zastąpienie jednego drugim może nie zniwelować przykrych objawów.  

Diagnostyka reakcji pokarmowej powiązanej z alergią opiera się na następujących kryteriach:

1. Wywiadu z pacjentem,
2. Obecności reakcji alergicznej (po wykonaniu testów pokarmowych, wziewnych, skórnych lub specyficznych IgE),
3. Doustnych testach prowokacyjnych.

 Jaka dieta w przypadku alergii pokarmowych?

DIETA ELIMINACYJNA W ALERGIACH POKARMOWYCH

Długotrwała dieta eliminacyjna polegająca na ograniczeniach wielu grup pokarmów może pociągać za sobą ograniczenia przyjmowania makroskładników i składników mineralnych z diety, jednocześnie prowadząc do niedożywienia. Dlatego po wykonaniu odpowiednich testów pokarmowych oraz wziewnych, które umożliwią  wykrycie potencjalnych alergenów możliwe jest wprowadzenie odpowiedniej całościowej dietoterapii, która będzie uwzględniała dietę eliminacyjną, jednoczesną probiotykoterapię oraz suplementację wspomagającą odbudowę kosmków jelitowych. Takie podejście pozwala często na szybszą poprawę stanu zdrowia i samopoczucia danej osoby, a w niektórych przypadkach całkowite ustąpienie reakcji alergicznej nawet po kontakcie z alergenem.

Podejście do diety eliminacyjnej różni się w poszczególnych badaniach. Niektóre mówią o eliminacji wszystkich  alergenów, po których mogą występują objawy od pierwszego dnia diety. Możemy znaleźć również badania, które mówią o eliminacji pojedynczych pokarmów, stopniowo zwiększać ich liczbę, aż do ustąpienia objawów. Bez względu na to, jaka metoda zostanie zastosowana, może upłynąć kilka miesięcy od czasu rozpoczęcia diety do momentu ustąpienia objawów.

W przypadku alergii wziewnych największe nasilenie objawów będzie występowało w okresie pylenia, ponieważ wzrasta wówczas poziom przeciwciał w organizmie. Jeżeli pacjent ma alergie na pyłki brzozy, wówczas w okresie pylenia zjedzone jabłko może spotęgować objawy, a zimą objawy mogą nie być w ogóle odczuwalne.  Trzeba pamiętać, że powyższe tabele wskazują jedynie na mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji krzyżowej i nie dają całkowitej pewności, że alergia krzyżowa wystąpi. Warto jednak brać te informacje pod uwagę, gdyż jest to cenna wskazówka jakie produkty sprawdzić w testach i zwrócić uwagę na reakcje po ich spożyciu.

Jak zacząć dietę eliminacyjną?

W zależności od gotowości osoby na zmiany należy wybrać drogę działania: całkowite wyeliminowanie wszystkich alergenów oraz nietolerowanych pokarmów od pierwszego dnia diety lub stopniowa eliminacja poszczególnych produktów. Jeśli chodzi o alergie pokarmowe- zwykle pacjent sam eliminuje pokarm, po którym ma uporczywe objawy. Większe problemy występują podczas alergii wziewnych i jednocześnie występującą alergią krzyżową lub alergią opóźnioną, ponieważ wtedy jest większy problem z rozpoznaniem problematycznych produktów.

Przy diecie eliminacyjnej należy szczególnie zadbać o prawidłowe zbilansowanie zarówno makro- jak i mikroskładników.  Dla ułatwienia komponowania jadłospisu warto wypisać sobie wszystkie produkty, które mogą pojawić się w jadłospisie – to znacznie poszerzy nasze możliwości układania menu. Na samym początku warto również wykonać podstawowe badania krwi m.in. morfologię, elektrolity, glukozę, magnez, wapń, żelazo, ferrytynę, selen, cynk, witaminę B12, kwas foliowy, aby dowiedzieć się o ewentualnych niedoborach oraz pozwoli na dobranie odpowiedniej suplementacji.

Dieta rotacyjna

Podczas diety eliminacyjnej warto jednocześnie zastosować rotację określonymi grupami produktów. Bardzo często osoby eliminując produkty, które dotychczasowo obficie występowało w ich jadłospisie, zaczynają bazować na najprostszych dostępnych zamiennikach. Kończy się to na jedzeniu przykładowo ziemniaków lub ryżu na okrągło. Takie monodiety eliminacyjne mogą prowadzić do wielu konsekwencji zdrowotnych, dlatego wówczas najlepiej bazować na tzw. ,,diecie rotacyjnej’’. Polega ona na jedzeniu poszczególnych rodzin lub rodzajów produktów w cyklu 4-dniowym. Najłatwiej dozwolone produkty podzielić na następujące grupy: mięso i ryby z uwzględnieniem pochodzenia (wołowe, wieprzowe, drób, dziczyzna), owoce, warzywa.  Codziennie jemy inną grupę mięsa, inne zboże, inne rodziny owoców oraz warzyw np. w poniedziałek wołowina, kapustne i jagodowe. To pozwala na urozmaicenie jadłospisu oraz zapobieganie niedoborom żywieniowym.

Tabela 4. Przykładowe zastosowanie rotacji

  Podstawowe zasady diety eliminacyjno-rotacyjnej:

1. Wyeliminuj największych alergeny pokarmowe/wziewne.

2. Wypisz produkty dozwolone (najlepiej w formie tabelki: dozwolone i niedozwolone)

3. Stwórz listę dań orz zakupów na najbliższe tygodnie.

4. Staraj się używać jak największej liczy zamienników.

 Podsumowując dieta eliminacyjna w reakcjach krzyżowych powinna zostać wprowadzona po zdiagnozowaniu alergenów na podstawie wywiadu, objawów oraz testów laboratoryjnych.  Warto również dodać, że po wystąpieniu objawów alergicznych na świeży owoc, nie ma konieczności eliminacji wszystkich świeżych owoców z tej samej rodziny roślin, nawet gdy reagują krzyżowo.  Najważniejsza jest  świadomość możliwości wystąpienia takiej reakcji i obserwowanie objawów. Wprowadzając dietę eliminacyjną należy odpowiednio zbilansować jadłospis, by nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych, jednocześnie wykonując okresowe badania krwi, które zobrazują ewentualne niedożywienie. Warto również podkreślić szkodliwość samych produktów. Codziennie wychodzą nowe badania o szkodliwości np. ryb czy ryżu. Eliminacja wszystkich szkodliwych według badań produktów pozbawiłaby nas źródeł pożywienia! Najlepszą zasadą jest podejście zdroworozsądkowe – wszystko w umiarze, dbając jednocześnie o dietę stosunkowo niskoprzetworzoną, prawidłową higienę życia, wówczas znacznie łatwiej będzie nam uchronić się przed alergiami.

Bibliografia:

1. Balińska-Miśkiewicz W. Diagnostyka molekularna alergii pokarmowej – czy wiemy więcej? Postepy Hig Med Dosw 2014;68:754-67
2. Platt M, Howell S, Sachdeva R, et al. Allergen cross-reactivity in allergic rhinitis and oral-allergy syndrome: a bioinformatics protein sequence analysis.Int Forum Allergy Rhinol 2014;4:559-64
3. Bonds RS, Midoro-Horiuti T, Goldblum R. A structural basis for food allergy: the role of cross-reactivity. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2008;8:82-6
4. Rapiejko P, Lipiec A. Wybrane aspekty alergii krzyżowej. Alergoprofil 2006;2:11-5
5. Chełmińska M, Specjalski K, Różyło A, et al. Differentiating of cross-reactions in patients with latex allergy with the use of ISAC test. Postępy Dermatol Alergol 2016;33: 120-7
6. Focke M, Hemmer W, Wohrl S, et al. Cross-reactivity between Ficus Benjamina, latex and fig fruit in patients with clinical fig allergy. Clin Exp Allergy, 2003;33:971-7
7. Sicherer SH. Clinical implications of cross-reactive food allergens. J Allergy Clin Immunol 2001;108:881-90
8. Wawrzeńczyk A, Żbikowska-Gotz M, Przybyszewski M, et al. Występowanie swoistych przeciwciał IgE przeciwko komponentom alergenowym orzechów w populacji osób dorosłych. Alergoprofil 2016;12:67-73